موجبه و سالبه
تقسيم قضيه به حمليه و شرطيه ، چنانكه ديديم تقسيمی بود به حسب رابطه
و نسبت حكميه . اگر رابطه ، اتحادی باشد ، قضيه ، حمليه است و اگر
رابطه از نوع تلازم يا تعاند باشد شرطيه است .
تقسيم قضيه به حسب رابطه به گونه ديگر هم هست ، و آن اين كه در هر
قضيه يا اين است كه رابطه ( اعم از اتحادی يا تلازمی يا تعاندی ) اثبات
میشود و يا رابطه نفی میشود . اولی را قضيه موجبه ، و دومی را قضيه سالبه
میخوانند . مثلا اگر بگوييم : " زيد ايستاده است " قضيه حمليه موجبه
است . و اگر بگوييم : " چنين نيست كه زيد ايستاده است " قضيه حمليه
سالبه است . اگر بگوييم : " اگر بارندگی زياد باشد محصول فراوان است
" قضيه شرطيه متصله موجبه است ، و اگر بگوييم : " اگر باران به
كوهستان نبارد به سالی دجله گردد خشك رودی " شرطيه متصله سالبه
است .
اگر بگوييم : " عدد يا جفت است يا طاق " قضيه شرطيه منفصله موجبه
است ، و اگر بگوييم : " نه چنين است كه عدد يا جفت است يا عددی ديگر
" قضيه شرطيه منفصله سالبه است